Το μέλλον του φυσικού αερίου στην Ελλάδα

Το φυσικό αέριο, παρότι θεωρείται παγκοσμίως ένα «μεταβατικό» καύσιμο στην πορεία προς μια πιο πράσινη, βιώσιμη ενεργειακή οικονομία, έχει κατακτήσει τα τελευταία χρόνια καίριο ρόλο στο ενεργειακό μίγμα της Ελλάδας. Η θέση του, ωστόσο, διαμορφώνεται μέσα σε ένα δυναμικό διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον, όπου λαμβάνονται καθοριστικές αποφάσεις για την απολιγνιτοποίηση, τη μείωση των εκπομπών ρύπων και την αύξηση της διείσδυσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ).

Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τις βασικές παραμέτρους που θα διαμορφώσουν το μέλλον του φυσικού αερίου στην Ελλάδα, τις προοπτικές, τις τεχνολογικές εξελίξεις, τις γεωπολιτικές προκλήσεις, αλλά και τα διλήμματα που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα και ο Έλληνας καταναλωτής τα επόμενα χρόνια.

1. Το φυσικό αέριο ως «μεταβατικό καύσιμο»

1.1 Τι σημαίνει «μεταβατικό καύσιμο»;

Το φυσικό αέριο παρουσιάζεται ως «καθαρότερη» επιλογή έναντι του πετρελαίου και του άνθρακα/λιγνίτη, καθώς οι εκπομπές CO2 και αιωρούμενων σωματιδίων κατά την καύση του είναι σαφώς μειωμένες. Ταυτόχρονα, προσφέρει ευελιξία και σταθερότητα στο ηλεκτρικό σύστημα, που κρίνεται απαραίτητη όσο οι ΑΠΕ διευρύνονται αλλά παρουσιάζουν διακυμάνσεις παραγωγής (καιρός, ήλιος, άνεμος).

1.2 Στόχος της ΕΕ: Μηδενικές εκπομπές το 2050

Η Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεσμεύεται σε μια πορεία σταδιακού περιορισμού των ορυκτών καυσίμων. Η στρατηγική Fit for 55 και ο Ευρωπαϊκός Νόμος για το Κλίμα θέτουν σαφές όριο: έως το 2050 οι εκπομπές ρύπων να είναι μηδενικές. Στο πλαίσιο αυτό, το φυσικό αέριο οφείλει να παίξει ρόλο-γέφυρα αλλά με ορίζοντα σταδιακής αντικατάστασης ή «πρασίνας» του (π.χ. με βιοαέριο, πράσινο υδρογόνο).

2. Η σημερινή θέση του φυσικού αερίου στην Ελλάδα

2.1 Κατανάλωση και τομέας χρήσης

Ηλεκτροπαραγωγή: Το φυσικό αέριο καλύπτει το 35-40% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, κυρίως μέσω συνδυασμένων κύκλων και μονάδων αιχμής.
Βιομηχανία: Μεγάλο μέρος βαριάς βιομηχανίας, υαλουργίας, μεταλλουργίας, τσιμέντου, λειτουργεί με φυσικό αέριο για λόγους κόστους και αποδοτικότητας.
Οικιακή και εμπορική χρήση: Θέρμανση, μαγείρεμα, θερμό νερό, με συνεχώς αυξανόμενο αριθμό συνδέσεων στις μεγάλες πόλεις.

2.2 Υποδομές και ασφάλεια εφοδιασμού

Η Ελλάδα διαθέτει σήμερα ισχυρό δίκτυο αγωγών, διασυνδέσεις με τη Βουλγαρία, την Ιταλία (TAP), το τερματικό LNG στη Ρεβυθούσα και στους επόμενους μήνες/έτη θα έχουν ολοκληρωθεί νέες σημαντικές υποδομές (FSRU Αλεξανδρούπολης, αγωγός IGB).

3. Προοπτικές και νέες επενδύσεις

3.1 Νέα έργα – Περιφερειακός κόμβος ενέργειας

Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο την αναδεικνύει σε κόμβο ενεργειακής ασφάλειας. Τα νέα έργα υποδομών στο φυσικό αέριο επιδιώκουν να παρέχουν εναλλακτικές πηγές (π.χ. Αζερμπαϊτζάν, ΛΝΓ από ΗΠΑ, Μέση Ανατολή, Αφρική), μειώνοντας την εξάρτηση από τη Ρωσία και διασφαλίζοντας τον εφοδιασμό Βαλκανίων και Ευρώπης.

Κύρια έργα που διαμορφώνουν το μέλλον:

Τερματικοί σταθμοί LNG: Νέα FSRU σε Αλεξανδρούπολη, ενίσχυση Ρεβυθούσας.
Αγωγοί διασύνδεσης: IGB (Ελλάδα-Βουλγαρία), EastMed (στα σχέδια), διασύνδεση με Βόρεια Μακεδονία.
Δίκτυα διανομής: Επέκταση αγωγών προς περισσότερες περιοχές (Στερεά Ελλάδα, Ήπειρος, Δυτ. Μακεδονία).

3.2 Ελληνικά κοιτάσματα: Μια ανοικτή προοπτική

Η πιθανότητα σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στο Ιόνιο και τη νότια Κρήτη παραμένει ανοιχτή. Οι γεωτρήσεις και οι έρευνες προχωρούν αργά, υπό το πρίσμα τόσο περιβαλλοντικών ευαισθησιών όσο και οικονομικών κινδύνων. Σε περίπτωση αξιοποίησής τους, η ενεργειακή αυτονομία της Ελλάδας θα αυξηθεί σημαντικά.

4. Μεταβατικές και εναλλακτικές τεχνολογίες: Το «πράσινο» μέλλον του αερίου

4.1 Βιομεθάνιο και ανανεώσιμα αέρια

Το μεθάνιο που παράγεται από βιομάζα ή απόβλητα μπορεί να αξιοποιηθεί στα υπάρχοντα δίκτυα αντικαθιστώντας σταδιακά το ορυκτό φυσικό αέριο. Η χώρα μας έχει σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης τέτοιων μονάδων, όμως απαιτεί αλλαγές στη ρύθμιση, βάθος κεφαλαίων και στρατηγική τοποθέτηση.

4.2 Υδρογόνο – Το επόμενο βήμα

Το υδρογόνο, ειδικά όταν παραχθεί με χρήση ΑΠΕ (“πράσινο υδρογόνο”), θεωρείται μακροπρόθεσμα το καύσιμο-κλειδί για το 2050 και μετά. Τα ελληνικά δίκτυα και οι νέες ενεργειακές μονάδες σχεδιάζεται να «υδρογονιωθούν», επιτρέποντας ανάμειξη και χρήση υδρογόνου μέσα στα επόμενα χρόνια.

4.3 Power-to-Gas

Συνδυαστικά με την αύξηση ΑΠΕ, εξετάζεται η μετατροπή της πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας από άνεμο και ήλιο σε αέριο (π.χ. υδρογόνο ή συνθετικό μεθάνιο), που μπορεί να αποθηκευτεί και να διανεμηθεί μέσω του υφιστάμενου δικτύου.

5. Προκλήσεις και κίνδυνοι

5.1 Διεθνής τιμολόγηση και γεωπολιτική αστάθεια

Η πρόσφατη ενεργειακή κρίση (2021-2023), με τη θεαματική άνοδο της τιμής του φυσικού αερίου στην Ευρώπη λόγω γεωπολιτικών εντάσεων (πόλεμος Ουκρανίας, περιορισμός ρωσικών παροχών), κατέδειξε τη σημασία της διαφοροποίησης πηγών και την ευαλωτότητα των χωρών που εξαρτώνται από εισαγωγές. Η Ελλάδα, αν και σε καλύτερη θέση από άλλες χώρες λόγω LNG, δεν βρίσκεται εκτός κινδύνου.

5.2 Πίεση για απολιγνιτοποίηση/απανθρακοποίηση

Η μεταβατική θέση του φυσικού αερίου σημαίνει ότι μεσοπρόθεσμα (2025-2035) η ζήτησή του θα είναι υψηλή, αλλά μετά το 2040 πρέπει να υποκατασταθεί από ΑΠΕ και πράσινα καύσιμα. Αυτό θέτει αντικειμενικά χρονικό όριο και οικονομική αβεβαιότητα για νέες επενδύσεις στις παραδοσιακές υποδομές αερίου.

5.3 Ενεργειακή φτώχεια και κοινωνική διάσταση

Αν οι τιμές παραμείνουν ασταθείς ή υψηλές, η αναμενόμενη εξάπλωση του φυσικού αερίου στους οικιακούς/εμπορικούς καταναλωτές μπορεί να προσκρούσει σε προβλήματα προσιτότητας και βιωσιμότητας για τα νοικοκυριά.

6. Θέση του φυσικού αερίου έναντι των ΑΠΕ

6.1 Υποστηρικτικός ρόλος

Το φυσικό αέριο εκτιμάται ότι θα λειτουργήσει ως στήριγμα των ΑΠΕ, ενισχύοντας τη σταθερότητα του δικτύου όταν δεν φυσάει ή δεν έχει ήλιο. Αυτό το σενάριο προϋποθέτει επενδύσεις και σε σύγχρονες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ψηφιακή διαχείριση και διασύνδεση με άλλες αγορές.

6.2 Ανταγωνισμός ή συνεργασία;

Ο ανταγωνισμός μεταξύ φυσικού αερίου και ΑΠΕ θα ενταθεί προοδευτικά, καθώς οι τιμές των δεύτερων πέφτουν και η τεχνολογία αποθήκευσης (μπαταρίες, υδρογόνο) ωριμάζει. Η Ελλάδα πρέπει να σχεδιάσει με σύνεση το ενεργειακό της μείγμα, αποφεύγοντας επενδύσεις που θα καταστούν «παγίδες» την επόμενη δεκαετία (π.χ. υπερεκτεταμένα νέα δίκτυα αερίου που ίσως δεν αποσβεστούν).

7. Εθνική Στρατηγική & Πολιτικό Πλαίσιο

Η εθνική στρατηγική για το φυσικό αέριο διαμορφώνεται λαμβάνοντας υπόψη:

Τη διασφάλιση της ενεργειακής επάρκειας και της ευελιξίας του συστήματος,
Τον σταδιακό περιορισμό/αποκατάσταση του ρόλου του φυσικού αερίου με πράσινα αέρια,
Την προώθηση επενδύσεων σε τομείς που συναντούν την ευρωπαϊκή πολιτική,
Την προστασία της κοινωνίας από διακυμάνσεις τιμών, με ουσιαστικές πολιτικές κατά της ενεργειακής φτώχειας.

Ο ρόλος της ΡΑΑΕΥ (Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων) και η ενίσχυση της διαφάνειας και του ανταγωνισμού στην αγορά θα είναι καθοριστικά.

8. Το μέλλον με μια ματιά: Σενάρια για το φυσικό αέριο στην Ελλάδα

Σύντομο, μεσοπρόθεσμο (ως το 2035)

Σταδιακή επέκταση του δικτύου.
Καθιέρωση της Ελλάδας ως κόμβου φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ανάπτυξη και πρώτη εισαγωγή ανανεώσιμων αερίων/βιομεθανίου στο δίκτυο.
Ένταση της ζήτησης στην ηλεκτροπαραγωγή (ως σταθεροποιητής για ΑΠΕ).

Μακροπρόθεσμο (2040-2050)

Εκθετική αύξηση ΑΠΕ και αποθήκευσης.
Μεγάλο μερίδιο δικτύου αφιερωμένο σε ανανεώσιμα αέρια/υδρογόνο.
Πιθανή σταδιακή απόσυρση παραδοσιακών υποδομών που βασίζονται μόνο σε ορυκτό φυσικό αέριο.
Ενεχόμενος ρόλος του φυσικού αερίου ως «εφεδρείας» ή συμπληρωματικής λύσης.

9. Συμπέρασμα: Ένα μέλλον γεμάτο προκλήσεις και προοπτικές

Το μέλλον του φυσικού αερίου στην Ελλάδα δεν είναι μονοδιάστατο: συνδυάζει ευκαιρίες για τεχνολογική και οικονομική αναβάθμιση, ενίσχυση της ενεργειακής ανεξαρτησίας, αλλά και διλήμματα σχετικά με το περιβάλλον, τη διατήρηση επενδύσεων και τη θετική επίδραση στην πραγματική οικονομία και την κοινωνία.

Η Ελλάδα οφείλει να συνεχίσει την επέκταση, την καινοτομία και τη διαφοροποίηση των πηγών και τεχνολογιών, ενώ ταυτόχρονα να προετοιμάζει το έδαφος για μια μετάβαση όπου το φυσικό αέριο θα είναι υποστηρικτής και όχι εμπόδιο της πράσινης μετάβασης. Η ευελιξία στη χάραξη πολιτικών και ο ενεργός ρόλος στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών εξελίξεων θα καθορίσουν αν το φυσικό αέριο θα παραμείνει ευλογία ή θα εξελιχθεί σε «παγίδα» για τη νέα ελληνική ενεργειακή εποχή.

SMARTPOINT

Μουγτουσίδης