Η ιστορία του Φυσικού Αερίου στην Ελλάδα

Το φυσικό αέριο αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του ενεργειακού μίγματος της Ελλάδας, διαδραματίζοντας καίριο ρόλο τόσο στην ηλεκτροπαραγωγή όσο και στην οικιακή θέρμανση, τη βιομηχανία και τις μεταφορές. Πώς όμως ξεκίνησε η πορεία του φυσικού αερίου στη χώρα μας και ποιες είναι οι στρατηγικές εξελίξεις και προοπτικές για το μέλλον; Ας κάνουμε ένα ιστορικό και τεχνοοικονομικό ταξίδι στην ανάπτυξη του φυσικού αερίου στην Ελλάδα.

---

1. Τα πρώτα βήματα – Η Προετοιμασία της Εισαγωγής

Η κατάσταση πριν το φυσικό αέριο

Μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα ήταν σχεδόν αποκλειστικά εξαρτημένη από το πετρέλαιο και τον λιγνίτη για ηλεκτροπαραγωγή, θέρμανση και βιομηχανικές χρήσεις. Ο ενεργειακός σχεδιασμός της χώρας έδειχνε επιτακτική την ανάγκη για διαφοροποίηση πηγών ενέργειας, με στόχο τόσο την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας όσο και τη μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενα πετρελαιοειδή και ρυπογόνες μορφές ενέργειας.

Οι διεθνείς εξελίξεις

Η γεωπολιτική αναδιάταξη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και τη σταδιακή ενσωμάτωση της Ανατολικής Ευρώπης στην ευρωπαϊκή οικογένεια, άνοιξε νέους ορίζοντες για την προμήθεια φυσικού αερίου μέσω αγωγών από τις παραγωγές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας.

Οι πρώτες στρατηγικές αποφάσεις

Το 1987, η κυβέρνηση έλαβε την πρώτη απόφαση για έρευνες σχετικά με την πιθανή αξιοποίηση φυσικού αερίου στην Ελλάδα και τη διασύνδεση με διεθνή δίκτυα αγωγών. Τα πρώτα βήματα οδήγησαν στην υπογραφή διακρατικών συμφωνιών με τη Ρωσία (τότε ΕΣΣΔ) και αργότερα με την Αλγερία για φυσικό αέριο σε υγροποιημένη μορφή (LNG).

---

2. Το ξεκίνημα: Ο αγωγός φυσικού αερίου Ελλάδας-Βουλγαρίας-Ρωσίας

Τα έργα υποδομών

Η πραγματική έναρξη της εποχής του φυσικού αερίου στην Ελλάδα συντελέστηκε τη δεκαετία του 1990. Το 1990 υπεγράφη η Ελληνο-Σοβιετική διακρατική συμφωνία για την προμήθεια φυσικού αερίου από τη Ρωσία, μέσω Βουλγαρίας. Το πρώτο φυσικό αέριο έφτασε στην Ελλάδα το 1996, σηματοδοτώντας την απαρχή διάθεσής του στη βιομηχανία και σε πρώτους μεγάλους καταναλωτές.

Η ΔΕΠΑ και η δημιουργία του εθνικού συστήματος

Το 1988 ιδρύθηκε η Δημόσια Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ) με στόχο να αναπτύξει, να διαχειριστεί και να εκμεταλλευτεί τις υποδομές φυσικού αερίου στη χώρα. Η ΔΕΠΑ είχε και εξακολουθεί να έχει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της αγοράς και την κατασκευή του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ΕΣΜΦΑ).

---

3. Υποδομές φυσικού αερίου: Σταδιακή ανάπτυξη και επέκταση

Ο εθνικός κορμός

Η πρώτη και κύρια υποδομή ήταν ο αγωγός που ξεκινά από τα βόρεια σύνορα (Σιδηρόκαστρο), μέσω Βουλγαρίας, και φτάνει στην Αθήνα και τη βιομηχανική Πελοπόννησο. Τα επόμενα χρόνια το δίκτυο επεκτάθηκε σταδιακά προς τη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα, τον Βόλο και αργότερα σε άλλες μεγάλες πόλεις και βιομηχανικές εγκαταστάσεις.

Το τερματικό LNG στη Ρεβυθούσα

Ένας ακόμη στρατηγικός κόμβος που σημάδεψε την εδραίωση του φυσικού αερίου στην Ελλάδα είναι το τερματικό υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στη Ρεβυθούσα (κοντά στον Πειραιά). Η λειτουργία του (αρχές 2000) προσέφερε μεγάλη ευελιξία στην εφοδιαστική αλυσίδα, κάνοντας δυνατή την προμήθεια φυσικού αερίου όχι μόνο από αγωγούς αλλά και από θαλάσσιες μεταφορές.

Επέκταση του δικτύου διανομής

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, άρχισαν να αναπτύσσονται παράλληλα τα τοπικά δίκτυα διανομής ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή, επιτρέποντας σε κατοικίες, πολυκατοικίες και επιχειρήσεις να συνδεθούν με το δίκτυο. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν θυγατρικές εταιρείες διανομής (ΕΔΑ), όπως οι ΕΔΑ Αττικής, ΕΔΑ Θεσσαλονίκης-Θεσσαλίας κ.ά.

---

4. Η απελευθέρωση της αγοράς και η εξέλιξη του ανταγωνισμού

Οι πρώτοι ιδιωτικοί πάροχοι

Από το 2005 και έπειτα, σταδιακά εισήλθαν στον χώρο ιδιωτικοί πάροχοι με στόχο τη δημιουργία ανταγωνιστικής αγοράς. Μονοπώλιο της ΔΕΠΑ έπαψε, δίνοντας στους καταναλωτές περισσότερες δυνατότητες επιλογής προμηθευτή και τιμολογιακών επιλογών, ενώ διατηρήθηκε η κρατική εποπτεία στον τομέα μεταφοράς και διανομής μέσω ανεξάρτητων ρυθμιστικών αρχών (ΡΑΕ/ΡΑΑΕΥ).

Ανοικτός διαγωνισμός – Εισαγωγή LNG από ιδιώτες

Η αγορά φυσικού αερίου απορυθμίστηκε περαιτέρω με τη δυνατότητα εισαγωγής φορτίων LNG από ιδιωτικές εταιρείες, ιδίως μετά το 2018, επιτρέποντας τη διαμόρφωση πραγματικών τιμών με βάση την προσφορά και τη ζήτηση σε ευρωπαϊκό πλαίσιο.

---

5. Βασικά γεγονότα – Ορόσημα στην ανάπτυξη

• 1996: Έναρξη ροής φυσικού αερίου στη χώρα.
• 2000: Επέκταση δικτύου σε βιομηχανίες και μεγάλες πόλεις.
• 2000-2005: Ανάπτυξη του LNG terminal στη Ρεβυθούσα.
• 2005-2010: Κατασκευή διακλαδώσεων προς Θεσσαλία, Μακεδονία και άλλους νομούς.
• 2013: Πρώτες σοβαρές προσπάθειες εκμετάλλευσης φυσικών αποθεμάτων (π.χ. Πρίνος & Ιόνιο).
• 2015-2020: Δυναμική απελευθέρωση αγοράς και είσοδος νέων παρόχων.
• 2021+: Ένταξη Ελλάδας σε διεθνή ενεργειακά projects (ΤΑΡ, IGB, πιθανή FSRU Αλεξανδρούπολης).

---

6. Το φυσικό αέριο στη σύγχρονη Ελλάδα

Οικιακή χρήση

Σήμερα εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Λάρισα και άλλες πόλεις καλύπτουν τις ανάγκες θέρμανσης, μαγειρέματος και ζεστού νερού χρήσης μέσω φυσικού αερίου. Πολλές επιχειρήσεις και βιομηχανίες επωφελούνται πλέον από το χαμηλότερο λειτουργικό κόστος και την ενεργειακή αποδοτικότητα του φυσικού αερίου σε σχέση με εναλλακτικές λύσεις.

Ηλεκτροπαραγωγή

Η ηλεκτροπαραγωγή από φυσικό αέριο καλύπτει σήμερα πάνω από το 35-40% της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, ιδιαίτερα ως συμπληρωματική λύση στη σταδιακή απεξάρτηση από τον λιγνίτη και το πετρέλαιο.

Βιομηχανία και μεταφορές

Βιομηχανικές μονάδες, αλλά και μεγάλος αριθμός επαγγελματικών οχημάτων, φορτηγών και λεωφορείων, χρησιμοποιούν πλέον CNG (συμπιεσμένο φυσικό αέριο) για οικονομική και περιβαλλοντική λειτουργία.

---

7. Μελλοντικές εξελίξεις και προοπτικές

Μεγάλα έργα υποδομής

• Αγωγός ΤΑΡ (Trans Adriatic Pipeline): Ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2020, μεταφέροντας φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας.
• Ελληνο-Βουλγαρικός Διασυνδετήριος Αγωγός (IGB): Προσθέτει νέες διαδρομές και αυξάνει την ενεργειακή ασφάλεια.
• FSRU Αλεξανδρούπολης: Πλωτός σταθμός επαναεριοποίησης LNG, νέες δυνατότητες εφοδιασμού.

Βιώσιμη ενέργεια και πράσινες μεταβάσεις

Το φυσικό αέριο αποτελεί μεταβατικό καύσιμο στη διαδρομή για ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα. Προωθούνται οι τεχνολογικές δυνατότητες ανάμειξης βιομεθανίου ή υδρογόνου στο δίκτυο και η χρήση του ως στήριγμα σε συνδυασμό με Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).

Προκλήσεις και προβληματισμοί

• Τιμολόγηση και γεωπολιτικοί κίνδυνοι: Η διεθνής κρίση στην τιμή του φυσικού αερίου επηρεάζει τη χώρα μας σημαντικά λόγω εξάρτησης από εισαγωγές.
• Περιβαλλοντική συζήτηση: Αναζητείται ισορροπία μεταξύ του να παραμείνει μεταβατική «καθαρή» πηγή και των πιέσεων για περαιτέρω μείωση εκπομπών.

---

8. Συμπέρασμα

Η ιστορία του φυσικού αερίου στην Ελλάδα είναι μια ιστορία μετάβασης, εξωστρέφειας και εκσυγχρονισμού. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, κατάφερε να αποτελέσει βασικό ενεργειακό πυλώνα για τη βιομηχανία, τα νοικοκυριά και την ηλεκτροπαραγωγή, αλλά και κλειδί για τις διεθνείς ενεργειακές εξελίξεις της Ανατολικής Μεσογείου και της Ευρώπης. Ο ρόλος του φυσικού αερίου ως «γέφυρα» προς μια πιο καθαρή ενεργειακή εποχή είναι αδιαμφισβήτητος, όμως οι μελλοντικές προκλήσεις απαιτούν διαρκή αναπροσαρμογή στρατηγικής και ισχυρή επένδυση σε καινοτόμες, περιβαλλοντικά φιλικές λύσεις.